Khó khăn trong tham vọng hồi sinh ngành sản xuất của Mỹ: Giày dép và iPhone là ví dụ điển hình
Trong bối cảnh địa chính trị và chuỗi cung ứng toàn cầu đang biến động mạnh mẽ, ngày càng nhiều quốc gia, trong đó có Mỹ, mong muốn đưa sản xuất trở lại trong nước để giảm phụ thuộc vào nước ngoài. Tuy nhiên, theo nhận định từ chuyên gia kinh tế tại Ngân hàng UOB (United Overseas Bank), việc Mỹ quay trở lại sản xuất các mặt hàng như giày dép hay lắp ráp iPhone là một thách thức cực kỳ lớn. Nhận định này không chỉ phản ánh những khó khăn thực tế của nền sản xuất hiện đại, mà còn mở ra cuộc thảo luận rộng hơn về vai trò và vị thế của Mỹ trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Chuỗi cung ứng toàn cầu và sự phụ thuộc của Mỹ
Trong nhiều thập kỷ qua, Mỹ đã chuyển phần lớn hoạt động sản xuất sang các quốc gia có chi phí nhân công thấp hơn, đặc biệt là Trung Quốc, Việt Nam, Ấn Độ và các nước Đông Nam Á khác. Các mặt hàng như giày dép, quần áo, thiết bị điện tử – bao gồm cả iPhone – hiện nay chủ yếu được lắp ráp tại các nhà máy ở châu Á. Điều này giúp doanh nghiệp Mỹ tiết kiệm chi phí, tối ưu hóa lợi nhuận, đồng thời thúc đẩy sự phát triển của các nền kinh tế đang nổi.
Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 và căng thẳng thương mại Mỹ – Trung trong những năm gần đây đã làm nổi bật sự mong manh của mô hình này. Chính quyền Mỹ đã nhiều lần tuyên bố mong muốn tái công nghiệp hóa, thúc đẩy sản xuất trong nước. Dù vậy, như chuyên gia UOB đã chỉ ra, điều này không hề dễ dàng.
Vì sao Mỹ khó quay lại sản xuất giày dép và lắp ráp iPhone?
Chi phí lao động cao
Một trong những rào cản lớn nhất là chi phí nhân công tại Mỹ cao hơn rất nhiều so với các nước đang phát triển. Ngành sản xuất giày dép và thiết bị điện tử yêu cầu lượng lớn lao động thủ công hoặc bán thủ công, vốn không phù hợp với thị trường lao động Mỹ – nơi mức lương tối thiểu và các chi phí phúc lợi ở mức cao.
Ví dụ, một công nhân lắp ráp iPhone tại Trung Quốc có thể nhận mức lương chỉ bằng một phần nhỏ so với công nhân Mỹ. Điều đó khiến việc chuyển dây chuyền sản xuất trở lại Mỹ trở nên kém cạnh tranh, trừ khi các quy trình này được tự động hóa hoàn toàn – điều vẫn đang ở giai đoạn phát triển và chưa thể thay thế hoàn toàn sức lao động con người.
Hạ tầng sản xuất không còn phù hợp
Trong nhiều năm, Mỹ đã giảm đầu tư vào hạ tầng phục vụ cho ngành sản xuất truyền thống như giày dép hay điện tử tiêu dùng. Các nhà máy cũ bị đóng cửa, công nghệ lạc hậu, nhân sự già hóa hoặc chuyển nghề. Việc phục hồi toàn bộ chuỗi giá trị trong nước đòi hỏi khoản đầu tư khổng lồ và thời gian dài – điều không dễ thực hiện trong bối cảnh ngân sách hạn chế và nhiều lĩnh vực khác cũng đang cần đầu tư mạnh.
Thiếu hụt lao động lành nghề
Ngoài chi phí lao động cao, Mỹ còn đối mặt với bài toán thiếu hụt nhân công lành nghề trong lĩnh vực sản xuất. Thanh niên Mỹ hiện nay thường chọn theo học các ngành công nghệ, tài chính, dịch vụ… hơn là nghề công nhân sản xuất. Sự thay đổi về văn hóa nghề nghiệp khiến việc tuyển dụng lực lượng sản xuất trong nước gặp khó khăn.
Apple và bài toán “nội địa hóa” sản xuất
Apple – một trong những công ty giá trị nhất thế giới – là ví dụ điển hình cho thách thức của việc đưa sản xuất trở lại Mỹ. Hiện tại, phần lớn iPhone được lắp ráp tại Trung Quốc bởi Foxconn – đối tác lớn của Apple. Dù Apple từng thử nghiệm một số dây chuyền sản xuất tại Mỹ, chi phí và tốc độ triển khai là những vấn đề lớn khiến kế hoạch không đạt kỳ vọng.
Tìm hiểu thêm: Cổ phiếu quỹ
Thêm vào đó, các linh kiện iPhone cũng được sản xuất tại nhiều quốc gia khác nhau, tạo thành một mạng lưới chuỗi cung ứng phức tạp. Việc đưa toàn bộ quá trình sản xuất về Mỹ không chỉ đòi hỏi đầu tư khổng lồ mà còn làm giảm lợi nhuận, tăng giá thành sản phẩm và làm mất đi tính linh hoạt vốn có trong mô hình hiện tại.
Tái định hình, không nhất thiết là “trở về”
Chuyên gia UOB cho rằng thay vì cố gắng đưa mọi khâu sản xuất trở lại Mỹ, các doanh nghiệp nên tập trung vào chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng – tức là không phụ thuộc vào một quốc gia duy nhất như Trung Quốc. Điều này có thể thực hiện bằng cách mở rộng sản xuất sang các quốc gia như Ấn Độ, Việt Nam, Mexico, nơi có chi phí sản xuất thấp nhưng môi trường chính trị – kinh tế ổn định hơn.
Một số công ty lớn đã và đang thực hiện chiến lược này. Apple, chẳng hạn, đã tăng cường lắp ráp iPhone tại Ấn Độ, đồng thời đầu tư vào các nhà máy tại Việt Nam để sản xuất phụ kiện và linh kiện điện tử.
Sản xuất “công nghệ cao” có thể là hướng đi khả thi
Dù việc quay lại sản xuất giày dép hay lắp ráp iPhone là rất khó khăn, Mỹ vẫn có cơ hội trong các ngành sản xuất công nghệ cao như bán dẫn, thiết bị quốc phòng, xe điện, pin năng lượng… Đây là những lĩnh vực cần đến trình độ kỹ thuật cao, vốn đầu tư lớn và có tiềm năng phát triển dài hạn.
Chính phủ Mỹ hiện đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, như Đạo luật CHIPS nhằm thúc đẩy sản xuất chip bán dẫn nội địa. Đây là một bước đi quan trọng giúp Mỹ duy trì vị thế công nghệ trong tương lai, thay vì cạnh tranh trong các lĩnh vực chi phí thấp mà các nước đang phát triển đang nắm giữ lợi thế.
Tuyên bố của chuyên gia UOB rằng “rất khó để Mỹ quay trở lại sản xuất giày dép hay lắp ráp iPhone” không phải là bi quan mà là lời nhấn mạnh về thực tế phức tạp của chuỗi cung ứng toàn cầu ngày nay. Thay vì cố gắng quay lại mô hình cũ, Mỹ và các doanh nghiệp cần tư duy linh hoạt hơn, chuyển hướng sang lĩnh vực sản xuất công nghệ cao và đa dạng hóa địa điểm sản xuất toàn cầu. Đây mới chính là con đường bền vững cho tương lai.